Seachtain

Nuair a smaoiníonn muid ar Ghaeltacht, is minic a thagann íomhá chugainn d'áit iargúlta, cois farraige, ar imeall na tíre. Ach le 100 bliana anuas, rinneadh iarrachtaí déanta le nua-Ghaeltachtaí a bhunú sna cathracha agus ar imeall na bailte móra. Amharcann Ursula Ní Shionainn siar ar roinnt de na hiarrachtaí seo. Cad chuige gur éirigh le ceann nó dhó ach gur theip ar an chuid is mó acu? Foclóir: Dlús: Density Athdháileadh: Redistribution Líonraí: Networks Riachtanais: Requirements Coilíneacht: Colony Léas: Lease Bardas: Municipality Treorach: Directive Tomhas: To gauge Lonnaíocht: Settlement Eiseamláir: Model Bagairt: Threat Ag snámh in aghaidh easa: Swimming against the stream Féiniúlacht: Identity Díchoilíniú: Decolonising Morálta: Moral See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ag amharc siar ar an bhliain a bhí, is fíor go raibh an Ghaeilge thuas seal thíos seal. Bhí sí faoin spotsolas go minic le linn na bliana agus bhí neart ceannlíntí a thug ardú croí do Ghaeilgeoirí. Le Ros na Rún ag ceiliúradh 30 bliana ar an fhód, méadú as cuimse ar úsáid na Gaeilge ar Tik Tok agus méadú suntasach ar líon na mac léinn Gaeilge in Ollscoil na Banríona, bhí go leor le bheith bródúil as i 2025. Ach i measc na scéalta a thug ardú meanma do na Gaeil, bhí scéalta ann a laghdaigh misneach fosta, go háirithe sa chóras oideachais agus díolúintí ó stáidéar ar an nGaeilge ag an leibhéal is airde riamh. Mar sin de, agus deireadh na bliana ag teannadh linn, cén rath a bhí ar ár dteanga dhúchasach i 2025? Ar Seachtain labhair Tessa Fleming le Storm Eaton-Kilgallen faoi na ‘top-picks’ atá aici féin don bhliain seo. Foclóir: Mórshiúl: March Gan teorann: Unrestricted Impleachta: Implications Trasteorann: Cross-border Gruama: Bleak Réabhlóideach: Revolutionary Malartú: Exchange or swap Gearchéim tithíochta - housing crisis Uafás: Horror Teanga oibre: Working language Míthuiscint: Misunderstanding Insealbhaithe: Inducted Neamhaird: Disregard Infheicthe: Visible Cúisithe: Accused Sceimhlitheoireacht: Terrorism See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá tuarascáil nua seolta ag Tuismitheoirí na Gaeltachta a léiríonn líon na dteaghlach atá ag tógáil clann le Gaeilge sna Gaeltachtaí. Tá figiúirí le haghaidh gach ceann den 26 Limistéar Pleanála Teanga (LPT) san áireamh sa tuarascáil. Níl ach 3 LPT sa Ghaeltacht ar féidir a rá go bhfuil os cionn 50% de theaghlaigh ag tógáil a gclann le Gaeilge iontu. Mar sin, cén fáth nach bhfuil níos mó daoine ag tabhairt a dteanga dúchais dá gcuid páistí? Ar Seachtain, labhair Sorcha Ní Chéilleachair, Ceannasaí Tuismitheoirí na Gaeltachta, faoi cad é a léiríonn an taighde nua seo dúinn. Is ball den trust project é Seachtain agus ba mhian linn go mbeidh muinín agaibhse ionainn. Is féidir ár mbeartas eitice a léamh ag independent.ie/ourjournalism Foclóir: Comhluadar: Companionship Lánúineacha: Couples Daonáireamh: Census Slat tomhais: A measuring-rod LPT: Limistéar Pleanála Teanga Abhainn: River Mórtas: Pride Seasmhach: Stable/Consistant Céatadán: Percentage Iniúchadh: Examination Rangú: Categorisation See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba chéim stairiúil chun cinn é don teanga ó thuaidh nuair a ceapadh an Dr Pól Deeds, Leas-Phríomhfheidhmeannach Fhoras na Gaeilge, mar Coimisinéir Gaeilge. Ach, leis na focail ‘weaponise’ agus ‘divisive’ in úsáid go minic agus an Ghaeilge á phlé ar na meáin Bhéarla ó thuaidh, an cailís nimhe é ról an Choimisinéara nua? ­ Agus an féidir le Pól Deeds athmhuintearas a chothú idir an dá thaobh den scoilt teangeolaíochta ó thuaidh? ­ Láithreoir: Ciarán Dunbar, Aoi: Pól Deeds ­ Foclóir: • Corraitheach: Tumultuous • Cúinsí: Circumstances • Cailís nimhe: Poisoned chalice • Leas-phríomhfheidhmeannach: Deputy Chief Executive • Sainchuntas: Specification • Craiceann thiubh: Thick skin • Cearrbhachas: Gambling • Riar: Administer • Athmhuintearas: Bridge-building • An dá thrá a fhreastal: To do two things at the same time • An pobal P.A.D: Protastúnach, Aontachtach, Dílseach • Naimhdeas: Animosity • Baol: Danger • Gaol: Relationship • Dea-chleachtas: Best practice • Reachtaíocht: Legislation • Linn: Pool • Díomhaoin: Idle • Aiseanna: Resources • Ceardlann: Workshop • Fealsúnacht: Philosophy • I dtaca le: RegardingSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba ionsaí é a bhain siar as pobal beag Gaeltachta i gCo. na Gaillimhe. I mí na Nollaig 1998, maraíodh déagóir óg, Siobhán Hynes, go brúidiúil agus í amuigh don oíche ar an gCeathrú Rua. Ní raibh ach seacht mbliana déag aici. Fuarthas a corp ar chladach beag, tuairim ar dhá mhíle go leith as sráidbhaile na Ceathrún Rua. Cúisíodh John McDonagh, fear áitiúil, as an dúnmharú, agus tá 24 bliana caite aige sa phriosún as Siobhan a mharú agus a éigniú. Shéan sé gach cúis ón tús agus anois tá sé ag éileamh ath-thástáil nua ar an bhfianaise a chualathas sa chás. Ar Seachtain, labhair Tessa Fleming leis an iriseoir Áine Ní Bhreisleáin Foclóir: Ionsaí: Attack Éigniú: Rape Lá arna mhárach: The next day Fíochmhar: Vicious Tacht: Choke Báigh: Drown Fianaise: Evidence Slabhra: Chain Éadach: Clothing Snáithíní: Fibres Caomhnaithe: Preserved Machnamh: Deliberation Maígh: Claim or allege Athbhreithniú: Review Appeal: Achomharc Saineolaí: Expert An Chúirt Achomhairc: The Court of Appeal Ag séanadh: Denying Ath-thástáil: Retest Is iomaí: Many See omnystudio.com/listener for privacy information.